Giriş
İslami şeriat, Allah tarafından insan hayatını düzenlemek üzere indirilen ilahi bir sistemdir. Bu sistem, din, can, akıl, nesil ve malı korumayı hedefleyen Kur’an-ı Kerim ve sünnetteki hüküm ve rehberlikleri içerir. Şeriat, yüzyıllar boyunca köklü bir İslam medeniyetinin inşasında büyük rol oynamıştır.
İslami şeriatın iki tür hüküm içerdiğini bilmek önemlidir:
Kesin (kat’i) Hükümler
Kur’an veya sünnette açık ve net bir şekilde bildirilen, değiştirilemeyen ve içtihada açık olmayan hükümlerdir. Örneğin; faiz ve zinanın haram kılınması, namaz ve zekâtın farz olması gibi. Bu hükümler zaman ve mekânla değişmez.
Zan ve İçtihada Dayalı Hükümler
Alimlerin içtihadıyla naslardan çıkarılan ya da değişen maslahatlara göre şekillenen hükümlerdir. Örneğin; mali işlemlerin düzenlenmesi veya yönetim sistemleri. Bu hükümler zaman ve mekâna göre esneklik gösterir.
Dolayısıyla, İslami şeriat, sabit hükümler ile yenilenebilir ilkeleri bir araya getiren bir sistemdir. Adalet ve merhameti gerçekleştirmeyi hedefler ve insan hayatını hem dünyada hem ahirette hayra yönlendirir.
Bu makalede şeriatın kavramını, özelliklerini, uygulama alanlarını, fıkıh ile temel farklarını ve modern çağdaki önemini ele alacağız.
1. İslami Şeriatın Kavramı
Dil Bilgisel Anlamı
“Şeriat” kelimesi, doğru yol ya da herkesin ulaşabildiği bir su kaynağı anlamına gelir.
Terimsel Anlamı
Şeriat, Allah’ın kulları için Kur’an ve sünnette belirlediği inanç, ibadet, muamele ve ahlaka dair tüm hükümlerdir.
Helal ve haram sınırlarını çizen, farz, müstehap, mekruh ve haram olanları belirleyen ilahi bir çerçevedir.
2. İslami Şeriatın Kaynakları
Şeriat yalnızca iki ana kaynağa dayanır:
1. Kur’an-ı Kerim
Kur’an, Allah’ın Peygamber Muhammed ﷺ’e indirdiği kelamıdır. İslam hukukunun en yüce kaynağıdır. Birçok konuda detaylı hükümler içerir ve her zaman ve mekânda geçerli olacak genel ilkeleri de barındırır.
2. Sünnet
Sünnet; Peygamber ﷺ’in söz, fiil ve onaylarından oluşur. Kur’an’da özetle ifade edilen hususları açıklar ve pratik uygulamalar sunar. Sözleri Peygamber’e ait olsa da, özüyle vahiydir.
3. Şeriat ile Fıkıh Arasındaki Fark
Şeriat ile fıkıh arasındaki farkı daha iyi anlamak için bazı örnekler verilebilir:
🕌 Şeriat Hükümlerinden Örnekler (sabit, kat’i):
-
Zina ve faizin haram olması
-
Namaz, oruç, zekât ve haccın farz olması
-
Adam öldürme ve zulmün haram olması
-
Muamelelerde adaletin farz olması
📘 Fıkhi Konulardan Örnekler (değişken, içtihadi):
-
Modern devletlerde zekâtın dağıtımı
-
Banka kartları ve kredilere dair hükümler
-
Şirket ve hissedar işlemlerinin düzenlenmesi
-
Yargı sistemleri ve hukuki süreçler
Bu örnekler şunu gösterir: Şeriat, sabit ve evrensel ilkelere sahiptir; fıkıh ise bu ilkeleri değişen şartlara uygulama çabasıdır.
Şeriat
-
İlahi kaynağa dayanır (Kur’an + Sünnet)
-
İnanç, ahlak, ibadet ve muameleleri kapsar
-
Temelinde sabittir, değişime açık değildir
Fıkıh
-
İnsanların içtihadı ve anlayışına dayanır
-
Şeriatın hayata uygulanmasıdır
-
Kaynakları: Kur’an, Sünnet, icma, kıyas, istihsan, maslahat, saddu’z-zera’i vb.
Sonuç: Şeriat Allah’ın vahyidir, fıkıh ise beşeri anlayışın ürünüdür.
4. İslami Şeriatın Özellikleri
1. İlahi Kaynaklı
2. Kapsayıcılık
3. İlkelerde sabitlik, ayrıntılarda esneklik
4. Adalet ve eşitlik
5. Fıtri yapıya uygunluk
5. Şeriatın Uygulama Alanları
1. İbadetler
Kulluk ilişkilerini düzenler: namaz, oruç, zekât ve hac.
2. Muameleler
Ekonomik ve sosyal ilişkileri düzenler; faiz, aldatma ve hileyi yasaklar.
3. Aile Hukuku
Evlilik, boşanma, nafaka ve miras gibi konuları kapsar.
4. Ahlak ve Görgü
Doğruluk, merhamet, haya ve hoşgörüyü teşvik eder.
5. Ceza Hükümleri ve Hadler
Toplum düzenini korumak ve suçları önlemek için kesin kurallar içerir.
6. Şeriat ve Modern Çağ
Şeriat, aşağıdaki şartlarla her zaman ve mekânda uygulanabilir bir esnekliğe sahiptir:
-
Kolektif içtihadın teşviki
-
Şeriatın maksatlarının (makasıd) gözetilmesi
-
Maslahat ve istihsan gibi fıkhi araçların kullanımı
Şeriat donuk bir sistem değil, disiplinli ilimle daima yenilenen canlı bir sistemdir.
7. Şeriatın Parlak Uygulama Örnekleri
-
Hz. Ömer döneminde kıtlık yılı nedeniyle hırsızlık haddinin uygulanması ertelendi
-
Gayrimüslim vatandaşlara (zimmi) tam haklar verildi
-
Adalet, halifeler dâhil herkes için geçerliydi
Sonuç
İslam şeriatı, insan yaşamını düzenleyen tam bir ilahi sistemdir. Hayatın tüm yönlerini kapsayan bir vahiydir. Fıkıh ise onun anlaşılması ve uygulanması için yapılan beşeri çabadır.
Günümüzün meydan okumaları karşısında, şeriatın maksatlarını ve insanların maslahatlarını dikkate alan yeni bir anlayışla ona dönmek gerekir. Şeriat, ilerlemenin önünde bir engel değil; gerçek kalkınma ve dirilişin yoludur.
