Utangulizi
Sheria ya Kiislamu ni mfumo wa kimungu ulioteremshwa na Mwenyezi Mungu ili kuongoza maisha ya mwanadamu. Inajumuisha maelekezo na hukumu zilizotajwa katika Qur’an Tukufu na Sunna ya Mtume, kwa lengo la kuhifadhi dini, uhai, akili, kizazi na mali. Sheria hii ilichangia sana katika kujenga ustaarabu mkubwa wa Kiislamu ulioenea kwa karne nyingi.
Ni muhimu kufahamu kuwa sheria ya Kiislamu ina aina mbili za hukumu:
Hukumu za Kiuhakika (Qat’i)
Ni zile zilizotajwa kwa uwazi katika Qur’an au Sunna, zisizokubali tafsiri au mabadiliko, kama vile uharamu wa riba na uzinzi, na ulazima wa kuswali na kutoa zaka. Hukumu hizi ni za kudumu bila kujali wakati au mahali.
Hukumu za Kidhanifu na Ijtihadi
Ni zile ambazo maana yake huchambuliwa na wanazuoni kwa kutumia ijtihadi, au zinahusiana na njia zinazoweza kubadilika kulingana na maslahi ya jamii, kama vile usimamizi wa miamala ya kifedha au mifumo ya utawala. Hukumu hizi huzingatia mabadiliko ya wakati na mazingira.
Hivyo basi, sheria ya Kiislamu ni mfumo unaojumuisha hukumu zisizobadilika pamoja na misingi inayobadilika, kwa lengo la kuleta haki na huruma, na kuongoza maisha ya mwanadamu kuelekea kheri katika dunia na Akhera.
Katika makala hii tutachambua dhana ya sheria, sifa zake, maeneo yake ya utekelezaji, na tutabainisha tofauti muhimu kati yake na fiqhi ya Kiislamu, sambamba na kujadili umuhimu wake katika zama za kisasa.
1. Dhana ya Sheria ya Kiislamu
Kiisimu
“Sharia” maana yake ni njia ya moja kwa moja au chemchemi ya wazi isiyozuiliwa kwa yeyote.
Kitaaluma
Sharia ni kile ambacho Mwenyezi Mungu amekileta kwa waja wake kupitia Qur’an na Sunna, katika masuala ya itikadi, ibada, miamala na tabia.
Ni mfumo thabiti wa kimungu unaoweka mipaka ya halali na haramu, na kufafanua kile kilicho wajibu, kinachopendelewa, kinachochukiza na kilichokatazwa.
2. Vyanzo vya Sheria ya Kiislamu
Sheria ya Kiislamu inategemea vyanzo viwili vikuu:
1. Qur’an Tukufu
Qur’an ni neno la Mwenyezi Mungu lililoteremshwa kwa Mtume Muhammad ﷺ. Ni rejea kuu ya sheria ya Kiislamu na ina maelezo ya kina kuhusu maeneo mbalimbali ya maisha, pamoja na misingi ya jumla inayofaa kwa kila wakati na mahali.
2. Sunna
Sunna ni kila kilichopokewa kutoka kwa Mtume ﷺ kwa njia ya kauli, vitendo au idhini. Inafafanua yaliyoelezwa kwa muhtasari katika Qur’an na kuyatekeleza kwa vitendo. Ingawa iko kwa maneno ya Mtume, ni ufunuo kutoka kwa Mwenyezi Mungu.
3. Tofauti kati ya Sharia na Fiqhi
Ili kuelewa tofauti kati ya sharia na fiqhi kwa uwazi, zingatia mifano hii:
🕌 Mifano ya hukumu za Sharia (za kudumu, za kiuhakika):
-
Uharamu wa uzinzi na riba
-
Wajibu wa swala, saumu, zaka na hija
-
Marufuku ya kuua na kufanya dhulma
-
Wajibu wa haki katika miamala
📘 Mifano ya masuala ya Fiqhi (yanayobadilika, ya ijtihadi):
-
Mgawanyo wa zaka katika dola ya kisasa
-
Hukumu za kadi za benki na mikopo
-
Usimamizi wa makampuni na hisa
-
Mfumo wa mahakama na taratibu za kisheria
Mifano hii inaonyesha kuwa sharia inawakilisha misingi thabiti, huku fiqhi ikiwa ni juhudi ya kibinadamu ya kuelewa na kutekeleza misingi hiyo katika mazingira yanayobadilika.
Sharia
-
Chanzo chake ni ufunuo wa Mungu (Qur’an + Sunna)
-
Inahusu itikadi, maadili, ibada na miamala
-
Haibadiliki katika asili yake
Fiqhi
-
Uelewa na jitihada ya binadamu katika kuchambua hukumu
-
Inahusiana na utekelezaji wa sharia katika maisha halisi
-
Vyanzo vyake ni: Qur’an, Sunna, Ijma (makubaliano), Qiyas (mfananisho), Istihsan, Maslaha, na kadhalika
Kwa hivyo: Sharia ni ya kimungu, Fiqhi ni ya kibinadamu.
4. Sifa za Sheria ya Kiislamu
1. Ina chanzo cha kimungu
2. Inajumuisha kila sehemu ya maisha
3. Imara katika misingi, laini katika matawi
4. Inaleta haki na usawa
5. Inalingana na maumbile ya kibinadamu
5. Maeneo ya Utekelezaji wa Sharia
1. Ibada
Inasimamia uhusiano kati ya mja na Mola wake kupitia swala, saumu, zaka na hija.
2. Miamala
Inasimamia mahusiano ya kijamii na kiuchumi, na inakataza riba, udanganyifu na hadaa.
3. Sheria za Familia
Inabainisha hukumu za ndoa, talaka, matunzo na mirathi.
4. Maadili na Tabia
Inahimiza ukweli, huruma, haya na uvumilivu.
5. Adhabu na Hudud
Zinalenga kulinda usalama wa jamii na kuzuia uhalifu kwa masharti madhubuti.
6. Sharia katika Enzi ya Kisasa
Sharia ina uwezo wa kubadilika na kuendelea kutumika katika nyakati na sehemu zote, kwa masharti yafuatayo:
-
Kufufua ijtihadi ya pamoja
-
Kuzingatia madhumuni ya sharia (maqasid)
-
Kutumia zana za fiqhi kama maslaha na istihsan
Sharia si mfumo mgumu, bali ni hai na unaoweza kufanyiwa marekebisho kwa uelewa wa kielimu.
7. Mifano ya Kuangazia Kutekelezwa kwa Sharia
-
Kipindi cha Umar bin Khattab, adhabu ya wizi ilisitishwa wakati wa njaa
-
Raia wasio Waislamu (dhimmi) walipatiwa haki kamili katika dola za Kiislamu
-
Haki ilitekelezwa hata kwa makhalifa
Hitimisho
Sharia ya Kiislamu ni mfumo kamili wa kimungu kwa maisha ya mwanadamu. Ni ufunuo kutoka kwa Allah unaosimamia kila sehemu ya maisha. Inatofautiana na fiqhi ambayo ni jitihada ya mwanadamu kuelewa na kuitumia.
Katika enzi ya changamoto za kisasa, tunapaswa kurejea kwenye sharia kwa uelewa mpya, unaozingatia malengo yake na maslahi ya watu. Sharia si kikwazo cha maendeleo, bali ni njia ya uamsho wa kweli na ustawi wa jumla.
