Кіріспе
Ислам шариғаты — Алла Тағала тарапынан адам өмірін реттеу үшін түсірілген құдайлық жүйе. Ол Құран мен Пайғамбардың сүннетінде келтірілген нұсқаулар мен үкімдерді қамтиды. Мақсаты — дінді, өмірді, ақылды, ұрпақты және мал-мүлікті сақтау. Шариғат ғасырлар бойы ислам өркениетінің негізін қалап, оның дамуына зор үлес қосты.
Ислам шариғаты екі түрлі үкімнен тұратынын түсіну маңызды:
Нақтылы үкімдер (Қатъи)
Құранда немесе Сүннетте анық және нақты айтылған, өзгертуге немесе іштей пікір айтуға келмейтін үкімдер. Мысалы, өсімқорлық пен зинақорлыққа тыйым салу, намаз бен зекеттің парыз болуы. Бұл үкімдер уақыт пен мекенге тәуелсіз түрде өзгермейді.
Күмәнді және Іштехадтық үкімдер
Ғалымдар мәтіндерден іштехад (дін іліміндегі пікір айту) арқылы шығарған немесе қоғам мүддесіне қарай өзгеруі мүмкін үкімдер. Мысалы, қаржылық келісімшарттарды ұйымдастыру немесе басқару жүйесі. Мұндай үкімдер уақыт пен кеңістікке сай бейімделе алады.
Демек, ислам шариғаты — өзгермейтін үкімдер мен жаңартуға болатын қағидаларды қамтитын жүйе. Ол әділет пен мейірімділікке қол жеткізуге бағытталған және адам өмірін дүние мен ақыретте дұрыс жолға бағыттайды.
Бұл мақалада біз шариғат ұғымын, оның ерекшеліктерін, қолдану салаларын, фиқһпен айырмашылығын және қазіргі дәуірдегі маңыздылығын қарастырамыз.
1. Ислам шариғатының түсінігі
Тілдік мағынасы
«Шариғат» — тура жол немесе ашық, бәріне қолжетімді су көзі дегенді білдіреді.
Терминологиялық мағынасы
Шариғат — Құран мен Сүннетте келтірілген сенім, құлшылық, мәміле және мінез-құлық салалары бойынша Алланың құлдарына арнаған заңдар жиынтығы.
Бұл — халал мен харамның шекарасын белгілейтін, парыз, мұстахап, мәкрух және харам істерді айқындайтын құдайлық жүйе.
2. Ислам шариғатының қайнар көздері
Ислам шариғаты екі негізгі дереккөзге сүйенеді:
1. Құран Кәрім
Құран — Пайғамбар Мұхаммедке ﷺ түскен Алланың сөзі. Ислам заңнамасындағы ең жоғарғы және басты дереккөз болып табылады. Онда әртүрлі мәселелер бойынша нақты үкімдермен қатар, барлық заман мен мекенге жарамды жалпы қағидалар да бар.
2. Сүннет
Сүннет — Пайғамбар ﷺ тарапынан айтылған сөздер, істелген амалдар және үнсіз мақұлдаулар. Ол Құранда қысқаша берілген үкімдерді кеңірек түсіндіреді және іс жүзінде қалай қолданылатынын көрсетеді. Сүннет — Пайғамбардың сөзімен жеткізілгенімен, Алладан түскен уахи болып табылады.
3. Шариғат пен Фиқһ арасындағы айырмашылық
Шариғат пен фиқһ арасындағы айырмашылықты түсіну үшін келесі мысалдарды қарастырайық:
🕌 Шариғат үкімдеріне мысалдар (тұрақты, нақтылы):
-
Зина мен өсімқорлықты харам ету
-
Намаз, ораза, зекет және қажылықты парыз ету
-
Адам өлтіруге және зұлымдық жасауға тыйым
-
Сауда-саттықта әділеттілікті сақтау
📘 Фиқһ мәселелеріне мысалдар (өзгеретін, іштехадтық):
-
Қазіргі заманда зекетті бөлудің жолдары
-
Банк карталары мен несиелерге қатысты үкімдер
-
Компания мен акцияларды реттеу
-
Сот жүйесі мен құқықтық рәсімдер
Бұл мысалдар шариғаттың негізі өзгермейтін қағидаларға, ал фиқһтың — сол қағидаларды нақты өмірге қолдануға бағытталған адамдық талпыныс екенін көрсетеді.
Шариғат
-
Құдайлық қайнар көз (Құран + Сүннет)
-
Сенім, этика, құлшылық және мәміле салаларын қамтиды
-
Өз негізінде өзгермейді
Фиқһ
-
Адамның түсінігі мен іштехадының нәтижесі
-
Шариғатты өмірде жүзеге асыру жолы
-
Дереккөздері: Құран, Сүннет, Ижма (келісім), Қияс (ұқсастыру), Истиҳсан, Маслаха, және т.б.
Қорытынды: Шариғат — құдайлық негізде, ал фиқһ — адамдық түсінікке негізделген.
4. Ислам шариғатының ерекшеліктері
1. Құдайлық дереккөз
2. Барлық өмір салаларын қамтиды
3. Негіздерінде тұрақтылық, тармақтарында икемділік
4. Әділет пен теңдік орнатады
5. Адам табиғатына сай
5. Шариғатты қолдану салалары
1. Құлшылықтар
Адам мен Раббы арасындағы байланысты реттейді — намаз, ораза, зекет, қажылық.
2. Мәмілелер
Экономикалық және әлеуметтік қатынастарды реттейді, өсім, алдау және сатқындыққа тыйым салады.
3. Жеке өмір заңдары
Неке, талақ, алимент және мирас үкімдерін белгілейді.
4. Этикет және мінез-құлық
Адалдық, мейірімділік, ұят пен кешірімділікке үндейді.
5. Жаза және шариғи шектеулер
Қоғамдық қауіпсіздікті сақтау және қылмыстың алдын алу мақсатында қатаң талаптармен жүзеге асырылады.
6. Қазіргі замандағы шариғат
Шариғат — барлық замандар мен жерлерде қолдануға бейімделетін жүйе, келесі шарттармен:
-
Ұжымдық іштехадты іске қосу
-
Шариғаттың мақсаттарын (мақасид) ескеру
-
Истиҳсан мен маслаха секілді фиқһтық құралдарды қолдану
Шариғат — қатып қалған емес, керісінше, ғалымдардың жүйелі түсінігімен дамып отыратын тірі жүйе.
7. Шариғатты қолданудың жарқын мысалдары
-
Омар ибн әл-Хаттабтың халифалығы кезінде ашаршылық жылы ұрлық үшін жаза тоқтатылды
-
Зимми (мұсылман еместер) азаматтар толық құқықтарға ие болды
-
Әділет тіпті халифаларға да қолданылды
Қорытынды
Ислам шариғаты — адам өмірін реттейтін толыққанды құдайлық жүйе. Ол — Алланың уахиы және өмірдің барлық қырларын қамтиды. Ол фиқһтан өзгеше, өйткені фиқһ — шариғатты түсіну мен қолданудың адамдық талдауы.
Қазіргі заманауи қиындықтар алдында, шариғаттың мақсаттарын және халықтың мүдделерін ескеретін жаңаша түсінікпен оған қайта оралу қажет. Шариғат — дамуға кедергі емес, қайта шынайы өркендеудің және жаңғырудың жолы.
